Ilayda
New member
Görülen Geçmiş Zaman Nedir?
Türkçede, fiillerin zamanı, eylemin gerçekleştiği anı ve zamanı belirtir. Dilimizde zaman kipleri, anlatılmak istenen duruma göre farklılık gösterir. Geçmiş zaman, bir eylemin geçmişte yapıldığını ifade eder. Ancak geçmiş zamanın bir alt türü olan görülen geçmiş zaman, duyulara dayalı bir anlatım biçimidir ve kişinin gözlemleriyle elde ettiği bilgiyi aktarır. Bu yazıda, görülen geçmiş zamanın ne olduğunu, nasıl kullanıldığını ve örneklerle açıklayacağız.
Görülen Geçmiş Zamanın Tanımı ve Kullanımı
Görülen geçmiş zaman, konuşanın, bir eylemi bizzat gözlemleyerek veya duyusal yollarla algılayarak aktardığı zaman kipidir. Bu kip, Türkçede "-di" ekinin özel bir biçimi olan "-miş" ekinin kullanılmasıyla ifade edilir. Yani görülen geçmiş zaman, bir olayın ya da durumun geçmişte gerçekleşmiş olduğunu ve konuşan kişinin bu olayı görüp duyduğunu belirtir.
Görülen geçmiş zaman, eylemin kesinlikle geçmişte gerçekleştiğini ama anlatıcının bununla ilgili doğrudan bir gözlemi olduğunu ima eder. Kişi, bu eylemi ya da durumu kendi gözleriyle görmüş ya da başka birinin aktardığı şekilde öğrenmiştir.
Görülen Geçmiş Zamanın Yapısı
Görülen geçmiş zaman, fiile eklenen "-miş" ekiyle oluşturulur. Ancak bu ek, yalnızca anlatıcı tarafından duyularla edinilen bilgiler için kullanılır. Örneğin:
- “Ona bu haberleri duydum.” (Kişi kendi gözleriyle görmemiştir, bir başkası tarafından duyulmuştur.)
- “Ayşe çok sevindirmiş.” (Bu ifade, Ayşe'nin sevinç halinin anlatıcı tarafından gözlemlendiği anlamına gelir.)
Görülen geçmiş zaman, bazen “öğrenilerek aktarılan durumlar” gibi yanlış anlaşılabilir. Oysa ki bu kipin doğru kullanımı, duyularla (görme, işitme gibi) gözlemlenen ve kişisel deneyime dayanan bir bilgiye dayalıdır.
Görülen Geçmiş Zaman ile İlgili Örnek Cümleler
1. **Ayşe sabah erkenden kalkmış.**
Bu örnekte, Ayşe'nin sabah erkenden kalktığı bilgisi duyularla gözlemlenmiştir ve geçmişte gerçekleşen bir durumu anlatmaktadır.
2. **Odanın içinde hiç kimseyi görmemişim.**
Kişi, odada kimseyi görmediği bilgisini aktarıyor. Bu eylem, gözlem yolu ile öğrenilen bir bilgidir.
3. **Yolda çok fazla araç durmuş.**
Burada, anlatıcı yolda araçların durduğunu gözlemiş ve bu bilgiyi geçmişte gerçekleşen bir eylem olarak aktarmaktadır.
4. **O gece yağmur yağmış.**
Anlatıcı, o gece yağan yağmuru gözlemiş veya bunu duyusal olarak algılamıştır. Bu yüzden "yağmış" kullanımı doğrudur.
Görülen Geçmiş Zamanın Kullanıldığı Durumlar
Görülen geçmiş zaman, anlatıcının gözlemlerine dayalı olduğu için bazı durumlar bu zaman kipinin kullanımı için uygundur. İşte bunlardan bazıları:
1. **Bir olayın gözlemlenmesi**: Eğer anlatıcı bir olayı doğrudan görmüşse, o olay hakkında görülen geçmiş zaman kullanılır.
Örneğin: *"Gün doğarken ormanın içinde bir kuş ötmüş."*
2. **Hikaye anlatımlarında**: Bazı anlatıcılar hikayelerinde geçmişte yaşanan olayları aktarırken, olayların gözlemlerine dayalı olduğunu belirtmek amacıyla görülen geçmiş zaman kullanır.
Örneğin: *"Bir zamanlar uzaklarda büyük bir köy varmış."*
3. **Halk arasında duyulan ya da aktarılan bilgiler**: Kişinin bizzat gözlemlemediği ancak başka bir kaynaktan duyduğu bir durumu aktarırken de görülen geçmiş zaman kullanılır.
Örneğin: *"Komşular, o evin çok güzel olduğunu söylemişler."*
4. **Bir durumu dışarıdan gözlemleyerek öğrenme**: Bir kişinin davranışlarını ya da tepkilerini gözlemlerken görülen geçmiş zaman kullanılır.
Örneğin: *"O kadar çok çalışmış ki, sonunda yorgun düşmüş."*
Görülen Geçmiş Zaman ile İlgili Karışıklıklar ve Sık Yapılan Hatalar
Görülen geçmiş zaman ve diğer geçmiş zaman kipleri arasında bazen karışıklıklar olabilir. "Geçmiş zaman" ve "görülen geçmiş zaman" arasındaki farkları anlamak, doğru kullanım için önemlidir.
- **Geçmiş zaman** (di’li geçmiş zaman), bir olayın geçmişte kesinlikle gerçekleştiğini ifade eder. Burada anlatıcı, bir durumu gözlemleyerek değil, belirli bir zamanda olmuş bir olayı anlatır.
Örneğin: *"Bugün hava çok soğudu."*
Ancak görülen geçmiş zamanda, kişinin bir olayla ilgili kesin gözlemi olmalıdır.
- **Görülen geçmiş zaman** ise, olayın anlatıcı tarafından gözlemlendiğini ya da duyusal yollarla öğrenildiğini ifade eder. Bu durumda, gözlemlenen bir durum ya da duyulan bir bilgi aktarılmaktadır.
Örneğin: *"Bugün hava çok soğumuş."*
Görülen geçmiş zamanın doğru kullanımı için dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, anlatıcının doğrudan gözlem yapmamışsa bile, gözlem yapmış gibi davranmamaktır.
Görülen Geçmiş Zamanın Diğer Zamanlarla Karşılaştırılması
Türkçede kullanılan diğer zaman kipleriyle karşılaştırıldığında, görülen geçmiş zaman belirli bir farklılık gösterir.
1. **Hikaye geçmiş zaman**: Bir hikayede anlatıcı, olayları anlatırken hikayeye derinlik kazandırmak için görülen geçmiş zaman kullanabilir. Ancak hikayeyi aktaran kişi doğrudan bir gözlem yapmaz.
2. **Geniş zaman**: Geniş zaman, genel ya da alışkanlık haline gelmiş durumlar için kullanılırken, görülen geçmiş zaman belirli bir olay ya da durum için kullanılır.
3. **Gelecek zaman**: Gelecek zaman, bir olayın gelecekte yapılacağı anlamına gelirken, görülen geçmiş zaman geçmişte yapılmış bir olayı anlatır.
Sonuç
Görülen geçmiş zaman, duyulara dayalı gözlemlerle elde edilen bilgilerin aktarılması için kullanılır. Dilimizdeki diğer zaman kiplerinden farklı olarak, anlatıcıya duyusal bir deneyimi aktarır ve bu da dilin anlam derinliğine katkı sağlar. Bu zaman kipinin doğru kullanılması, anlatılan durumun doğru anlaşılması için önemlidir. Görülen geçmiş zaman, dilin esnekliğini artıran ve iletişimi güçlendiren önemli bir dilbilgisel özelliktir.
Türkçede, fiillerin zamanı, eylemin gerçekleştiği anı ve zamanı belirtir. Dilimizde zaman kipleri, anlatılmak istenen duruma göre farklılık gösterir. Geçmiş zaman, bir eylemin geçmişte yapıldığını ifade eder. Ancak geçmiş zamanın bir alt türü olan görülen geçmiş zaman, duyulara dayalı bir anlatım biçimidir ve kişinin gözlemleriyle elde ettiği bilgiyi aktarır. Bu yazıda, görülen geçmiş zamanın ne olduğunu, nasıl kullanıldığını ve örneklerle açıklayacağız.
Görülen Geçmiş Zamanın Tanımı ve Kullanımı
Görülen geçmiş zaman, konuşanın, bir eylemi bizzat gözlemleyerek veya duyusal yollarla algılayarak aktardığı zaman kipidir. Bu kip, Türkçede "-di" ekinin özel bir biçimi olan "-miş" ekinin kullanılmasıyla ifade edilir. Yani görülen geçmiş zaman, bir olayın ya da durumun geçmişte gerçekleşmiş olduğunu ve konuşan kişinin bu olayı görüp duyduğunu belirtir.
Görülen geçmiş zaman, eylemin kesinlikle geçmişte gerçekleştiğini ama anlatıcının bununla ilgili doğrudan bir gözlemi olduğunu ima eder. Kişi, bu eylemi ya da durumu kendi gözleriyle görmüş ya da başka birinin aktardığı şekilde öğrenmiştir.
Görülen Geçmiş Zamanın Yapısı
Görülen geçmiş zaman, fiile eklenen "-miş" ekiyle oluşturulur. Ancak bu ek, yalnızca anlatıcı tarafından duyularla edinilen bilgiler için kullanılır. Örneğin:
- “Ona bu haberleri duydum.” (Kişi kendi gözleriyle görmemiştir, bir başkası tarafından duyulmuştur.)
- “Ayşe çok sevindirmiş.” (Bu ifade, Ayşe'nin sevinç halinin anlatıcı tarafından gözlemlendiği anlamına gelir.)
Görülen geçmiş zaman, bazen “öğrenilerek aktarılan durumlar” gibi yanlış anlaşılabilir. Oysa ki bu kipin doğru kullanımı, duyularla (görme, işitme gibi) gözlemlenen ve kişisel deneyime dayanan bir bilgiye dayalıdır.
Görülen Geçmiş Zaman ile İlgili Örnek Cümleler
1. **Ayşe sabah erkenden kalkmış.**
Bu örnekte, Ayşe'nin sabah erkenden kalktığı bilgisi duyularla gözlemlenmiştir ve geçmişte gerçekleşen bir durumu anlatmaktadır.
2. **Odanın içinde hiç kimseyi görmemişim.**
Kişi, odada kimseyi görmediği bilgisini aktarıyor. Bu eylem, gözlem yolu ile öğrenilen bir bilgidir.
3. **Yolda çok fazla araç durmuş.**
Burada, anlatıcı yolda araçların durduğunu gözlemiş ve bu bilgiyi geçmişte gerçekleşen bir eylem olarak aktarmaktadır.
4. **O gece yağmur yağmış.**
Anlatıcı, o gece yağan yağmuru gözlemiş veya bunu duyusal olarak algılamıştır. Bu yüzden "yağmış" kullanımı doğrudur.
Görülen Geçmiş Zamanın Kullanıldığı Durumlar
Görülen geçmiş zaman, anlatıcının gözlemlerine dayalı olduğu için bazı durumlar bu zaman kipinin kullanımı için uygundur. İşte bunlardan bazıları:
1. **Bir olayın gözlemlenmesi**: Eğer anlatıcı bir olayı doğrudan görmüşse, o olay hakkında görülen geçmiş zaman kullanılır.
Örneğin: *"Gün doğarken ormanın içinde bir kuş ötmüş."*
2. **Hikaye anlatımlarında**: Bazı anlatıcılar hikayelerinde geçmişte yaşanan olayları aktarırken, olayların gözlemlerine dayalı olduğunu belirtmek amacıyla görülen geçmiş zaman kullanır.
Örneğin: *"Bir zamanlar uzaklarda büyük bir köy varmış."*
3. **Halk arasında duyulan ya da aktarılan bilgiler**: Kişinin bizzat gözlemlemediği ancak başka bir kaynaktan duyduğu bir durumu aktarırken de görülen geçmiş zaman kullanılır.
Örneğin: *"Komşular, o evin çok güzel olduğunu söylemişler."*
4. **Bir durumu dışarıdan gözlemleyerek öğrenme**: Bir kişinin davranışlarını ya da tepkilerini gözlemlerken görülen geçmiş zaman kullanılır.
Örneğin: *"O kadar çok çalışmış ki, sonunda yorgun düşmüş."*
Görülen Geçmiş Zaman ile İlgili Karışıklıklar ve Sık Yapılan Hatalar
Görülen geçmiş zaman ve diğer geçmiş zaman kipleri arasında bazen karışıklıklar olabilir. "Geçmiş zaman" ve "görülen geçmiş zaman" arasındaki farkları anlamak, doğru kullanım için önemlidir.
- **Geçmiş zaman** (di’li geçmiş zaman), bir olayın geçmişte kesinlikle gerçekleştiğini ifade eder. Burada anlatıcı, bir durumu gözlemleyerek değil, belirli bir zamanda olmuş bir olayı anlatır.
Örneğin: *"Bugün hava çok soğudu."*
Ancak görülen geçmiş zamanda, kişinin bir olayla ilgili kesin gözlemi olmalıdır.
- **Görülen geçmiş zaman** ise, olayın anlatıcı tarafından gözlemlendiğini ya da duyusal yollarla öğrenildiğini ifade eder. Bu durumda, gözlemlenen bir durum ya da duyulan bir bilgi aktarılmaktadır.
Örneğin: *"Bugün hava çok soğumuş."*
Görülen geçmiş zamanın doğru kullanımı için dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta da, anlatıcının doğrudan gözlem yapmamışsa bile, gözlem yapmış gibi davranmamaktır.
Görülen Geçmiş Zamanın Diğer Zamanlarla Karşılaştırılması
Türkçede kullanılan diğer zaman kipleriyle karşılaştırıldığında, görülen geçmiş zaman belirli bir farklılık gösterir.
1. **Hikaye geçmiş zaman**: Bir hikayede anlatıcı, olayları anlatırken hikayeye derinlik kazandırmak için görülen geçmiş zaman kullanabilir. Ancak hikayeyi aktaran kişi doğrudan bir gözlem yapmaz.
2. **Geniş zaman**: Geniş zaman, genel ya da alışkanlık haline gelmiş durumlar için kullanılırken, görülen geçmiş zaman belirli bir olay ya da durum için kullanılır.
3. **Gelecek zaman**: Gelecek zaman, bir olayın gelecekte yapılacağı anlamına gelirken, görülen geçmiş zaman geçmişte yapılmış bir olayı anlatır.
Sonuç
Görülen geçmiş zaman, duyulara dayalı gözlemlerle elde edilen bilgilerin aktarılması için kullanılır. Dilimizdeki diğer zaman kiplerinden farklı olarak, anlatıcıya duyusal bir deneyimi aktarır ve bu da dilin anlam derinliğine katkı sağlar. Bu zaman kipinin doğru kullanılması, anlatılan durumun doğru anlaşılması için önemlidir. Görülen geçmiş zaman, dilin esnekliğini artıran ve iletişimi güçlendiren önemli bir dilbilgisel özelliktir.